„Zeszyty Historyczne” (Paryż)

Nr 54 / 1980 r.

„Kłamstwo historyczne w tegorocznych naszych nieustających obchodach osiągnęło swoistą doskonałość. Ktoś widać orzekł, że po 55 latach sprawa 17 września 1939 i jego konsekwencji we wschodniej Polsce dojrzała do zapomnienia. I oto we wszelkich mowach, artykułach, audycjach, rozważaniach historyczno-politycznych od Władysława Machejka i Wilhelma Szewczyka do Włodzimierza T. Kowalskiego i Janusza Stefanowicza znikło wszystko. Nie było paktu Ribbentrop-Mołotow, wkroczenia Armii Czerwonej, walk i internowania polskiej armii, współpracy Rosji z Niemcami na linii Bugu, wywózki 1,5 miliona Polaków do Związku, wymordowania oficerów w Katyniu, problemów armii Andersa i Berlinga. Nie było też zgoła żadnych problemów ze Wschodem i Stalinem (nawet czczony po śmierci Tito ich nie miał!). Była tylko historyczna Polska po Odrę i Nysę i jej restytucja przez bratni zawsze Związek Radziecki".

Tak pisze Stefan Kisielewski o niszczeniu przez "dyktaturę ciemniaków" narodowej pamięci w artykule "Warszawskie komediodramaty" ogłoszonym w ,.Kulturze" za lipiec-sierpień 1980. Tej zgrai fałszerzy polskiej historii, rozporządzającej całym potężnym rządowym aparatem wydawniczym, przeciwstawił się odważnie Władysław Bartoszewski, podejmując w ramach tzw. „latającego uniwersytetu" (Towarzystwa Kursów Naukowych) serię wykładów o Polskim Państwie Podziemnym z lat 1959-1945, wydanych następnie drukiem w roku 1980 przez działającą w kraju poza zasięgiem cenzury Niezależną Oficynę Wydawniczą w postaci 35-stronicowej broszury zatytułowanej Polskie Państwo Podziemne 1939-1945”.

Kto zna przeszłość i twórczość Bartoszewskiego, ten się nie zdziwi, że właśnie on, a nie kto inny, podjął się powiedzenia prawdy o polskim wojennym podziemiu. Sam życiorys Bartoszewskiego to dramatyczny fragment historii polskiego państwa podziemnego. Uwięziony w latach 1940 - 1941 w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu, od 1942 do 1944 jest organizatorem Rady Pomocy Żydom („Żegota"), zastępcą kierownika referatu żydowskiego w Delegaturze Rządu oraz pracownikiem w randze porucznika Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK, wreszcie bierze udział w Powstaniu Warszawskim i zostaje odznaczony Krzyżem Walecznych.

W czasie od 1946 do 1954 spędza Bartoszewski osiem lat w komunistycznym więzieniu, skazany za rzekome szpiegostwo, po czym w marcu 1955 zostaje zrehabilitowany i oskarżenie uznane za bezpodstawne.

Po wyjściu z więzienia Bartoszewski oddaje się z zapałem pracy pisarskiej i w ten sposób powstaje szereg niezmiernie wartościowych książek. Jeśli chodzi o ich wagę poza granicami Polski, to na pierwsze miejsce wysuwa się książka napisana wspólnie z Zofią Lewinówną pt. Ten jest z Ojczyzny mojej. Jest  to historia pomocy świadczonej przez Polaków mordowanym w latach 1939 - 1945 przez hitlerowców Żydom. Przetłumaczona na język angielski i rozprowadzona w świecie zachodnim, staje się pierwszą książką, która samą wymową podanych w niej faktów prostuje wszelkie niesłuszne zarzuty i oskarżenia, że Polacy nie ratowali Żydów, tak jak powinni. Zaufanie do faktów w książce tej podanych zwiększyło przyznanie autorowi przez Izrael medalu za ratowanie Żydów w okupowanej Polsce i zaliczenie go do „sprawiedliwych między narodami".

Za dzieło najcenniejsze dla Polaków należy uznać 1859 dni Warszawy pod okupacją, którego tytuł mówi sam za siebie. Obok tego ogłosił Bartoszewski szereg książek, broszur i prac poświęconych okupacji hitlerowskiej, w tym Warszawski pierścień śmiercią i stał się może najlepszym znawcą spraw okupacyjnych.

Te wszystkie prace wręcz predestynowały Bartoszewskiego do podjęcia ciężkiego i odpowiedzialnego zadania, jakim było sprostowanie fałszów i powiedzenie prawdy o Polskim Państwie Podziemnym. Zważywszy warunki krajowe, krótki czas wykładu i względnie skromny rozmiar broszury, zadanie to wykonał bardzo dobrze.

Zapłacił jednak Bartoszewski za swą odwagę. Najpierw za jego działalność w ramach krajowej opozycji odmówiono mu paszportu do Stanów Zjednoczonych, gdzie miał wygłosić szereg odczytów na temat stosunków polsko-żydowskich. Odczyty te miały posłużyć prostowaniu fałszywych oskarżeń i łagodzeniu różnic między polskim i żydowskim odłamem społeczeństwa amerykańskiego, co niewątpliwie leży w interesie polskim. Nie powstrzymało to partyjnych „ciemniaków" od odmowy paszportu, byle tylko ukarać Bartoszewskiego za działalność opozycyjną.

Z kolei za wygłoszenie odczytu streszczonego w broszurze komunistyczne ,,Kolegium do spraw wykroczeń" ukarało go grzywną w wysokości 5000 złotych. Na procesie Bartoszewski oświadczył, że prowadzenie wykładów z historii Polski uważa za swój społeczny obowiązek. Żadna kara go od tego nie powstrzyma i nie zastraszy, i nadal będzie prowadził takie wykłady.

Jak z powyższego wynika, praca Bartoszewskiego o Polskim Państwie Podziemnym ma już swoje miejsce w historii prześladowań wolnego słowa, co jej dodaje koloru i podwaja zainteresowanie czytelnika.

     Jeśli chodzi o treść broszury, to na wstępie stwierdza ona, że wśród młodzieży wzrasta zainteresowanie problematyką Polskiego Państwa Podziemnego, którego nie można jednak zaspokoić, gdyż brakuje opracowań będących naukową syntezą tego okresu dziejów. Po wyjaśnieniu, jak konstytucja z 1955 r., mimo że bardzo zwalczana, umożliwiła kontynuację polskich władz państwowych po opuszczeniu przez nie terenu Polski, przechodzi Bartoszewski do odparcia poglądu pewnych komunistycznych historyków kwestionujących istnienie Polskiego Państwa Podziemnego. Jeśli to państwo nie istniało, to po co - pyta Bartoszewski - Polska Partia Robotnicza nawiązała w lutym 1945 rozmowy z Delegaturą Rządu, będącą organem tego państwa?

Ciąg dalszy – część II

„Zeszyty Historyczne” (Paryż)

Nr 54 / 1980 r.

Z kolei przechodzi Bartoszewski do szczegółowego omówienia wydarzeń. W ten sposób czytelnik krajowy broszury dowiaduje się prawdy o komunikacie sowieckiego Tassa, że w nocy z 8 na 9 września 1939 premier ZSRR, Wiaczesław Mołotow, przekazał telefonicznie ambasadorowi Niemiec Schulenburgowi gratulacje z powodu wejścia wojsk niemieckich do Warszawy, co zresztą nie było prawdą, gdyż dotarły one wówczas tylko do Rakowca. Dalej broszura informuje, że 10 września ambasador Schulenburg doniósł do Berlina, że rząd sowiecki ma zamiar oświadczyć, iż Polska się rozpadła i że pragnie „przyjść z pomocą" Ukraińcom i Białorusinom, zaś 14 września Schulenburg raportuje, że Mołotow oświadczył mu, iż armia sowiecka jest gotowa do wkroczenia na teren Polski, co też nastąpiło 17 września. Dzień ten jednakże zniknął z kalendarza historyków komunistycznych.

Broszura omawia także sowiecko-hitlerowski pakt o nieagresji z 25 sierpnia 1959 i tajny protokół dodatkowy do tego paktu, dalej traktat o przyjaźni i granicach między ZSRR i Rzeszą, który przeprowadza podział terytorium Polski, czyli dokonuje czwartego jej rozbioru. Kończy ten dział broszury przemówienie ministra Mołotowa z 31 października 1959, poświęcone Polsce jako „pokracznemu tworowi Traktatu Wersalskiego" i przerzucające odpowiedzialność za dalsze prowadzenie wojny na Anglię i Francję.

Po sprostowaniu w ten sposób kłamstw i przemilczeń, broszura przechodzi do właściwych dziejów Polskiego Państwa Podziemnego, rozpoczętych historyczną rozmową z 26 września między dowódcą armii Warszawa, generałem Juliuszem Rómmlem, a generałem Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim, który występuje z propozycją utworzenia tajnej organizacji wojskowej. Równolegle do tego broszura przedstawia bieżące losy rządu polskiego na emigracji pod kierownictwem generała Władysława Sikorskiego i nową krajową rzeczywistość stworzoną przez drakońskie zarządzenia obu okupantów, masowe egzekucje i deportacje milionów ludzi przez hitlerowców z Ziem Zachodnich na teren tzw. Generalnej Guberni, zaś przez Sowiety za Ural, do Azji.

Przechodząc przez różne fazy organizowania się podziemia, broszura podkreśla, że zarówno w Służbie Zwycięstwu Polski (SZP), jak w Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) i Armii Krajowej (AK) przewodzili ludzie, którzy walczyli o niepodległość w latach 1914-1918, a nawet w roku 1905, i mieli doświadczenie konspiracyjne. Poza tym Polskie Państwo Podziemne jako przedłużenie dwudziestoletniego, suwerennego istnienia Rzeczypospolitej, odziedziczyło po nim wszystkie zalety i wady, czyli spory, antagonizmy i alianse polityczne w tym dwudziestoleciu powstałe, co jednak nadało podziemiu charakter pluralistyczny i demokratyczny.

Przy opisywaniu struktury cywilnych władz podziemnych, to jest Delegatury Rządu, Politycznego Komitetu Porozumiewawczego i przygotowania administracji ,,na po wojnie", Bartoszewski stwierdza, że ta nieraz krytykowana w podziemiu administracja zdała po wojnie egzamin celująco, gdyż najlepiej przygotowanymi urzędnikami Ministerstwa Ziem Odzyskanych, Ministerstwa Rolnictwa i Ministerstwa Oświaty byli fachowcy zorganizowani w odpowiednich departamentach Delegatury Rządu. Od siebie dodam, że Władysław Czajkowski, dyrektor podziemnego Biura Ziem Nowych, wprowadził do Ministerstwa Ziem Odzyskanych na czele z min. Władysławem Gomułką około 2000 urzędników, a sam został wiceministrem. Niestety, zostali oni z czasem odsunięci, jak stwierdza Bartoszewski, przez „cele więzienne^”.

Broszura, omawiając tak ważne wydarzenia, jak wybuch wojny niemiecko-sowieckiej 22 czerwca 1941 i wpływ jej na stosunki polsko-sowieckie, przedstawia szczegółowo akcje polityczne sowieckie na terenie Polski, począwszy od komunistycznej Grupy Inicjatywy zrzuconej na spadochronach, a skończywszy na Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego i Rządzie Tymczasowym powstałym w Lublinie 51 grudnia 1944.

Mówiąc o Powstaniu Warszawskim Bartoszewski stwierdza, że jest to za obszerny temat na skromną broszurę i ogranicza się do zasadniczego stwierdzenia, że decyzja o Powstaniu była wspólną: rządu w Londynie, Delegata Rządu w Kraju i Komendanta AK i że był to jeden z ostatnich suwerennych aktów Rzeczypospolitej Polskiej.

Wreszcie broszura przedstawia dość szczegółowo aresztowanie i proces szesnastu oraz odbywające się równolegle w Moskwie rozmowy zakończone utworzeniem 28 czerwca 1945 Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Konsekwencją tego była likwidacja Polskiego Państwa Podziemnego.

Bartoszewski kończy swą broszurę następującym wywodem:

„Bilans społeczno-moralny Polskiego Państwa Podziemnego, zjawiska unikalnego w historii Polski, a chyba i w historii świata, jest zdecydowanie dodatni, mimo przegranej w wyniku drugiej wojny światowej koncepcji politycznej odbudowy Polski jako suwerennego, demokratycznego państwa o strukturze pluralistyczno-parlamentarnej modelu zachodniego. Do rzędu problemów badawczych natomiast należy niewątpliwie zjawisko skutków psychologicznych i politycznych funkcjonowania Polskiego Państwa Podziemnego dla dziejów myślenia i postępowania społeczeństwa polskiego po 1945 roku. Pozostaje sprawą otwartą, w jakim stopniu doświadczenie tych lat, a szczególnie końcowego okresu Polskiego Państwa Podziemnego, Powstania Warszawskiego i zmiany władzy w 1945 roku, wywarło wpływ na postawy ludzi, wybór dróg i metod działania, zarówno w pierwszych latach po drugiej wojnie światowej, jak w roku 1956 i w późniejszym jeszcze okresie".

Jeśli chodzi o ocenę broszury, to mógł ją napisać tylko człowiek o głębokiej wiedzy historycznej i doskonale opanowanej technice pisarskiej. Te zalety sprawiły, że Bartoszewski zdołał bezbłędnie zmieścić na 55 stronicach nie tylko wszystkie ważne wydarzenia z dziejów Polskiego Państwa Podziemnego w latach 1939-1945, ale także ich krótkie i trafne oceny polityczne i znaczenia dla przyszłości. Jeśli dojdzie do skutku złagodzenie cenzury, przyrzeczone w umowie zawartej w końcu sierpnia 1980 ze strajkującymi robotnikami Wybrzeża Bałtyckiego, wówczas pionierska praca, jaką jest broszura Bartoszewskiego, może zapoczątkować w kraju lawinę dzieł historycznych omawiających już bez ograniczenia, a więc w pełni i wyczerpująco historię Polskiego Państwa Podziemnego. Oby tak się stało!

STEFAN KORBOŃSKI

(1901-1989)