© W³adys³aw Bartoszewski Warszawa 2006-2018 All rights reserved Administracja serwisu: Stowarzyszenie Pracowników, Wspó³pracowników i Przyjació³ Rozg³o¶ni Polskiej Radia Wolna Europa Imienia Jana Nowaka-Jeziorañskiego Stowarzyszenie RWE im. Jana Nowaka-Jeziorañskiego / www.wolnaeuropa.pl ![]() Materia³y - zdjêcia, teksty, multimedia, elementy grafiki, zawarte na niniejszej stronie i jej podstronach chronione s± prawem autorskim (na mocy: Dz. U. 1994 nr 24 poz. 83, Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych). ![]() |
wtorek, 05 czerwca 2007
Ksiêga grozy i nadziei
„Tygodnik Powszechny” (Kraków) Nr 22 (3021) / 3. 06. 2007 r. Wznowienie ksiêgi od dawna nieosi±galnej nawet w antykwariatach, po czterdziestu latach od jej pierwszego wydania, jest wydarzeniem, które wypada na razie przynajmniej odnotowaæ. Wszystko zaczê³o siê od ankiety og³oszonej na ³amach „TP” w marcu 1963 r. W³adys³aw Bartoszewski zaapelowa³ w niej o „nadsy³anie wspomnieñ osobistych, jak równie¿ relacji i informacji o cudzych (ale tylko na pewno i dobrze sobie znanych) do¶wiadczeniach i prze¿yciach zwi±zanych z ró¿nymi formami pomocy niesionej ¯ydom przez Polaków w okresie okupacji na terenie ca³ego kraju". Plon ankiety by³ ogromny, a nades³ane relacje sta³y siê zrêbem pierwszego wydania. Edytorem by³ krakowski Znak, a wspó³autork± opracowania – Zofia Lewinówna, polonistka i redaktorka, która podczas okupacji z racji ¿ydowskiego pochodzenia sama musia³a siê ukrywaæ, a po wojnie, jako dzia³aczka katolicka, trafi³a do stalinowskiego wiêzienia... Egzemplarze sygnalne by³y gotowe w marcu 1967, siedmiotysiêczny nak³ad rozszed³ siê b³yskawicznie. Tymczasem na Bliskim Wschodzie wybuch³a wojna sze¶ciodniowa, a w³adze w Warszawie coraz wyra¼niej przyjmowa³y kurs antysemicki. Potem przyszed³ Marzec '68, interpelacja pos³ów ko³a Znak... Z jednej strony ksiêga o Polakach ratuj±cych ¯ydów mog³a byæ jako¶ wygodna dla organizatorów „antysyjonistycznej" kampanii propagandowej, z drugiej – ani sam Bartoszewski (wspó³pracuj±cy wtedy w dodatku tajnie z Woln± Europ±), ani jego wydawca wygodni nie byli, nie wspominaj±c ju¿ o tym, ¿e tytu³ wziêto z wiersza Antoniego S³onimskiego, który po Marcu znalaz³ siê na indeksie. „Proszê sobie wyobraziæ nasz dylemat – wspomina dzi¶ Bartoszewski w rozmowie z Marianem Turskim – jak zostan± odebrane przez ludzi my¶l±cych nasze starania o wznowienie? By³a to bardzo niezrêczna sytuacja, bo gdybym w jakikolwiek sposób rozlu¼ni³ swój zwi±zek z »Tygodnikiem Powszechnym«, gdybym w jakikolwiek sposób opowiedzia³ siê za jak±¶ grup± katolick± lub ideow± jednoznacznie prore¿imow±, to oczywi¶cie nie by³oby ¿adnych problemów...". Bartoszewski tego jednak – oczywi¶cie – nie zrobi³, Znak mimo k³opotów cenzuralnych i finansowych zaanga¿owa³ siê we wznowienie, a negocjacje z w³adzami, wsparte przez Andrzeja Szczypiorskiego, zakoñczy³y siê sukcesem. Ocalono nawet tytu³, tylko z ok³adki zniknê³a gwiazda Dawida kojarz±ca siê z flag± izraelsk± – i w 1969 roku nowe, dziesiêciotysiêczne tym razem wydanie, znacznie poszerzone i przeredagowane (jednak nie pod dyktando cenzury!), pojawi³o siê w ksiêgarniach. Przypominam tê historiê, bowiem antologia „Ten jest z ojczyzny mojej" jest wprawdzie przede wszystkim poruszaj±cym, wstrz±saj±cym, zapieraj±cym dech (¿adne przymiotniki nie s± tu zbyt mocne) ¶wiadectwem lat Zag³ady, ale dzieje jej powstania i wydania pokazuj±, z jakimi pu³apkami musia³ siê mierzyæ za Peerelu badacz, chc±cy uczciwie opisaæ najnowsz± historiê. Na szczê¶cie W³adys³awowi Bartoszewskiemu nigdy nie brakowa³o energii... Obecna edycja opiera siê na wydaniu drugim. Tekst pierwotny potraktowano jako dokument, nie uzupe³niaj±c przypisów ani nie aktualizuj±c danych autorów relacji (korekta niestety chwilami szwankuje). Obudowano go natomiast z jednej strony cytowan± ju¿ rozmow± Mariana Turskiego z Bartoszewskim, z drugiej za¶ – recenzjami opublikowanymi przed czterdziestu laty w prasie krajowej i emigracyjnej. W¶ród recenzentów s± miêdzy innymi Micha³ Borwicz, Józef Czapski, Jerzy Turowicz, Hanna Malewska, Stefan Kisielewski (po Marcu objêty zakazem druku, swój tekst w „Znaku” podpisa³ „Antoni Wojciechowski”), Andrzej Kijowski, Marek Skwarnicki, Andrzej Garlicki, Daniel Passent, mieszkaj±cy w Londynie Józef Garliñski, publikuj±cy w telawiwskim dzienniku „Nowiny-Kurier" F. Schlang... Ich lektura to osobny temat; najwiêksze wra¿enie zrobi³y na mnie teksty Czapskiego i Malewskiej. I w³a¶nie s³owami Czapskiego chcia³bym tê notê zamkn±æ: „Przesz³o¶æ zawarta w tej ksi±¿ce to nieprzemijaj±cy wk³ad nadziei na przysz³o¶æ". Mimo obecnej na jej kartach straszliwej grozy, mimo tego, co wiemy dzi¶ o Jedwabnem. Lektor [Tomasz Fia³kowski] „Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomoc± ¯ydom 1939–1945”. Opracowali W³adys³aw Bartoszewski, Zofia Lewinówna. Stowarzyszenie ¯ydowski Instytut Historyczny, ¦wiat Ksi±¿ki, Warszawa 2007, ss. 936. |