„Tygodnik Powszechny” (Kraków)

Nr 29 (2871) / 18. 07. 2004 r.

Kto nam zagraża

A jednak trudno ukryć, że polityczne znaczenie Polski się zmniejszyło. Dopatrzyć się tego można między innymi w obrazie medialnym naszego kraju na Zachodzie. Nie ponosi za to winy nasza dyplomacja, która była logiczną kontynuacją linii poprzednich rządów. Jednak poza nią wszystko, co zrobiono w ostatnich kilku latach w naszym życiu społecznym, było katastrofalne. Po raz kolejny okazało się, że rola Polski za granicą i jej przyszłość w świecie zależą od tego, co Polacy zrobią dla siebie w swoim kraju. Jeśli coś zagraża wspomnianej na wstępie szansie, to właśnie to, co sami możemy sobie wyrządzić złego.

Czy to normalne, by kraj, który 15 lat temu w sposób budzący szacunek całego świata wybił się na suwerenność, nie miał, poza rządem Jerzego Buzka, ani jednego okresu, w którym ten sam premier odpowiadałby przez pełną kadencję za kierowanie państwem? W poważnych państwach obywatel głosuje z reguły raz na cztery lata. Obowiązuje subsydiarność - wybrani posłowie realizują program, na który głosowali wyborcy. Wszystko zaczyna się od obywatelskiego zaangażowania i świadomości dążeń. W Polsce ta świadomość ogranicza się na ogół do mniej niż połowy elektoratu, a w przypadku wyborów lokalnych czy uzupełniających spada do kilku procent - tyle osób wybiera na przykład senatora na wakujące miejsce. Miażdżąca większość społeczeństwa wykazuje kompletny brak zainteresowania tym, co się o nim stanowi. A przecież ten, kto zaniedbuje, kto jest obojętny, nie udziela się, nie odczuwa potrzeby czynnego ustosunkowania się do zadań wspólnoty - zawodzi.

Podczas swych wizyt w Polsce Ojciec Święty często przywoływał słowo “solidarność”. Nieprzypadkowo. Czy spotykamy ją w naszych zarządach gmin, powiatów, miast, województw, w radach miejskich, w partiach politycznych? Na ogół widzimy kłótnie, intrygi, protekcje. Obserwacja etosu obecnego parlamentu wskazuje, że w Polsce dominują dorywcze gry, układy i intrygi na pograniczu szantażu i korupcji. Rzeczą normalną stały się sprzeczki i podziały. Ogromną ilość energii zużytkowuje się, by dojść do minimalnego konsensu, móc działać, nie “zagryźć się”. Nie jest od tego wolna żadna grupa, jakichkolwiek haseł programowych by używała.

Polacy wydają się z jednej strony narodem pewnym siebie, skłonnym do chełpliwości, wynoszenia nad innych. Stańczyk mówił, że Polacy to naród lekarzy. Teraz mamy samych polityków i ekonomistów - każdy wie, co powinien był zrobić Balcerowicz albo jak prowadzić stosunki międzynarodowe. Skoro jesteśmy tacy mądrzy, zastanówmy się, dlaczego nie wszystko nam wychodzi? Być może dlatego, że jesteśmy zarazem społeczeństwem z głębokimi kompleksami i urazami. Nawet te grupy polityczne i partie, które na swych sztandarach wypisują ojczyznę, Boga i wartości chrześcijańskie, mają dziwnie mało zaufania do własnego narodu. “Wykupią nas, zaleją, zniszczą” - głoszą ich hasła. A przecież mieliśmy wóz Drzymały, oparliśmy się drakońskim metodom germanizacyjnym i rusyfikacyjnym w XIX w., Hitlerowi, stalinowskiemu komunizmowi - dlaczego teraz ktoś miałby nas materialnie i moralnie zniszczyć?

W jakim stopniu to wszystko rzutuje na znaczenie Polski w świecie? W takim, w jakim kraj, który ma opinię słabo rządzonego i wysoko plasuje się w światowych rankingach korupcji, może być traktowany jako poważny podmiot współdecyzyjny. Zachodnie społeczeństwa widzą nas tak, jak ich ambasady w Warszawie i zagraniczni korespondenci. Nie szkodzi nam, że trafiają się w Polsce zbrodniarze, gwałciciele. Szkodzi sposób, w jaki działa sądownictwo, niektóre wydziały finansowe czy zarządy miejskie; w jaki nabywa się własność, dochodzi swoich uprawnień, rozstrzyga konflikty. Jak wygląda codzienna tkanka życia. Dlatego opinia o Polsce - niezależnie od pięknych słów, w jakie jest opakowana - musiała ulec pogorszeniu.

Nie jest to bynajmniej proces nieodwracalny czy bardzo trudny do odwrócenia. Wiadomo, co należy zrobić: zadbać o to, co Ojciec Święty nazywa realizacją norm wynikających z chrześcijańskiego wychowania - wobec siebie, bliźnich, rodziny, społeczności. W gruncie rzeczy nie chodzi o nic innego jak solidność, przyzwoitość, wiarygodność i godność w stosunkach międzyludzkich - również społecznych i politycznych. Zamiast mówić o korzeniach chrześcijaństwa w Unii zademonstrujmy, jak mocne są one w nas samych i w codziennej praktyce społecznej w naszym kraju.

Nasze społeczeństwo musi przestać niszczyć samo siebie, nabrać większej wiary we własne siły, w swoje przekonania. Zaufać sile doświadczenia, sile woli, dobrej organizacji, przedsiębiorczości i bezinteresownej solidarności międzyludzkiej. Nauczyć się, że każde działanie jest istotne, gdy dokonuje się dla dobra ogółu. Nie zniechęcać się tym, co było złe, ale dążyć do naprawy. Działać nie w zaślepieniu, ale w ramach zdrowego rozsądku.

Przeniesienie tych truizmów do świadomości ludzi to potężne zadanie wychowawcze. W Unii Europejskiej Polska będzie krajem znaczącym, gdy potwierdzi swoją polityką, że ma ustabilizowany ład wewnętrzny, społeczny i gospodarczy, że jest państwem prawa i wolnej gospodarki rynkowej, uczciwie przeprowadza prywatyzację i budzi zaufanie partnerów ekonomicznych.

1 maja 2004 roku weszliśmy do wielkiej wspólnoty interesów. Dbajmy, aby nasz udział w niej pozostał proporcjonalny do możliwości. Nie możemy się porównywać z Wielką Brytanią czy Francją; jesteśmy jeszcze krajem “na dorobku” - jak kiedyś Hiszpania i Grecja. Mamy swą szansę, ale wewnętrzne perturbacje zaciemniają ten obraz i utrudniają nawet życzliwie usposobionym do nas politykom z Zachodu przekonanie własnych obywateli do słuszności polskiej drogi. Przebyliśmy jej już sporo, ale dużo jeszcze przed nami.

Władysław Bartoszewski (Foto: Elżbieta Lempp)

Władysław Bartoszewski, ur. 1922 - historyk, pisarz. Był więźniem obozu w Oświęcimiu, współzałożycielem Rady Pomocy Żydom "Żegota", pracował w Biurze Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej, walczył w Powstaniu Warszawskim. Więzień polityczny PRL w latach 1946-48 i 1949-54. Był m.in. współpracownikiem RWE, w 1978 r. współzałożycielem Towarzystwa Kursów Naukowych, wieloletnim sekretarzem PEN Clubu, wykładowcą na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Internowany w stanie wojennym, w latach 1983-90 wykładał na uniwersytetach w Monachium, Augsburgu i Eichstätt. Po 1990 r. był ambasadorem RP w Austrii, senatorem, dwukrotnie ministrem spraw zagranicznych. Od 2001 r. przewodniczy Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Jest autorem ponad 800 publikacji na temat historii najnowszej Polski. W 1966 r. - jako jeden z pierwszych Polaków - otrzymał tytuł "Sprawiedliwego wśród Narodów Świata"; w 1991 r. honorowe obywatelstwo Izraela. Kawaler Orderu Orła Białego (1995); w 2001 r. odznaczony Wielkim Krzyżem Orderu Zasługi RFN za pracę na rzecz pojednania między Niemcami, Polakami i Żydami. Współpracę z Tygodnikiem Powszechnym zaczął w 1957 r., a od 1961 jest członkiem zespołu "Tygodnika Powszechnego".

Telewizja Polska S.A.

„Gość Jedynki”, 30. 07. 2004 r.

- Tak się zastanawiałem, którym z wielu pańskich tytułów powinienem pana przedstawić, którym byłoby najlepiej, ale byłoby ich za dużo, żeby wybrać jakiś jeden, więc powiem dzisiaj, bo chyba dzisiaj tak trzeba powiedzieć: żołnierz Powstania Warszawskiego.

- Tak, to jest określenie ponadczasowe i niezależnie od tego, czy się jest ogrodnikiem, czy lekarzem, czy wykładowcą wyższej uczelni, czy dyplomatą, jeżeli się było żołnierzem Powstania Warszawskiego, to to określa pewne spojrzenie człowieka wtedy na rzeczywistość, a powinno określać i dzisiaj, jeśli się dożyło.

- Ale czy to jest rzeczywiście to samo spojrzenie? Jak się miało dwadzieścia dwa lata, czekało się na ten moment odwetu, ten moment akcji zbrojnej przeciwko tym, którzy tyle złego robili dla kraju, to pewnie się trochę inaczej myślało o tej akcji niż teraz, po sześćdziesięciu latach?

- Oczywiście. Żaden człowiek w wieku lat osiemnastu, dwudziestu kilku nie myśli identycznie z sobą samym, jeżeli ma lat siedemdziesiąt dziewięć, osiemdziesiąt, osiemdziesiąt dwa. Byli powstańcy żyjący do dziś mają ten problem, że mają lat siedemdziesiąt kilka, osiemdziesiąt kilka, a niekiedy, jeżeli żyją, lat dziewięćdziesiąt, a wtedy byli młodymi dziewczynami, kobietami i mężczyznami, niekiedy półdziećmi szesnasto-, siedemnastoletnimi. Przychodzi doświadczenie, przychodzi refleksja. Tylko bardzo słuszne sformułowanie pytania: kiedy się ma tyle lat, ile się ma w wieku młodzieżowym, licealnym, studenckim, myśli się o tym, co trzeba w tej chwili zrobić zgodnie z naszym przekonaniem, sumieniem, temperamentem, usposobieniem, oceną wydarzeń, a nie myśli się w kategoriach, co historia powie za lat dwadzieścia, trzydzieści, pięćdziesiąt czy sto. I tak samo powstańcy, którzy szli do powstania styczniowego, jak wówczas szesnastoletni Bolesław Prus, później wielki pisarz, nie myśleli w kategoriach tego, co będą po dziesiątkach lat wiedzieli i myśleli o tym wtedy wielkim wydarzeniu dla Polaków. Ale myślę, że generalne nastawienie, wierność pewnej idei i gotowość do konsekwentnego postępowania w ramach wierności tej idei — to może być ponadpokoleniowe.

- Pytam o tę refleksję, dlatego że jednak pan doskonale wie, że przez te sześćdziesiąt lat toczyła się dyskusja, czy było warto, czy to miało sens, i pan właściwie jest jednym może nie z nielicznych, ale z takich najbardziej wyrazistych postaci, który konsekwentnie przez te sześćdziesiąt lat mówi: było warto.

- Mnie jest strasznie brak moich koleżanek i kolegów, którzy polegli w powstaniu, albo którzy z chorób, ran, po pobytach w więzieniach komunistycznych zmarli przedwcześnie po wojnie i nie dożyli tego momentu. Ale spójrzmy na to zupełnie rzeczowo. Kiedy w historii Polski było tak, żeby głowy państw i to poważnych państw, bo dziesięć lat temu wiceprezydent Stanów Zjednoczonych i prezydent Niemiec, w tej chwili powiedzmy jedna z pierwszych osób w Stanach Zjednoczonych Colin Powell, kanclerz Niemiec, kilku wybitnych polityków brytyjskich, francuskich przybywa, żeby obchodzić polskie wydarzenie historyczne w Warszawie i to w sytuacji, kiedy Polska jest suwerenna, jest w Europie i w Sojuszu Transatlantyckim? Przecież to byłby dla tych nieżyjących już moich kolegów i koleżanek i dla mnie gdybym wtedy mógł to w ogóle objąć wyobraźnią, jakiś zwariowany sen, marzenie nierealne, coś wirtualnego, niewyobrażalnego, odgrywanego, a to się stało faktem. W ciągu jednego żyjącego jeszcze pokolenia, a dla młodego pokolenia Polaków może to jest i oczywiste, ale to było wypracowane przez pewne postawy. Nie byłoby takiego oględniejszego wobec nas, niż wobec innych stosunku Związku Sowieckiego i nie wcielenia Polski do Związku Sowieckiego w roku 1944/45. Nikt by temu nie przeszkodził wtedy, gdyby się Stalin uparł. Co, Ameryka by z nim wojnę prowadziła? Oczywiście, że nie, nikt by nie dostrzegł tego weselszego baraku, jakim był w wielkim socjalistycznym obozie twór zwany Polską Rzeczpospolitą Ludową, gdyby pragmatycznie myślący przedstawiciele nieżyczliwych nam państw nie widzieli, że Polacy są gotowi do niewyobrażalnych, nieobliczalnych wysiłków dla obrony własnej suwerenności. Himmler powiedział Hitlerowi we wrześniu tłumacząc się z nieudolności i z niemożliwości stłumienia powstania, bo to był siódmy tydzień: wodzu, ta bitwa jest równa bitwie o Stalingrad. To była niezamierzona, ale wielka pochwała.

- Panie profesorze, wspomniał już pan o tym, że pewnie się w głowie nie mieściło szczególnie właśnie sześćdziesiąt lat temu, że po takim okresie będzie można razem z prezydentem Niemiec, z Kanclerzem Niemiec obchodzić rocznicę Powstania Warszawskiego. W którym momencie pańskiego życia dopuścił pan w ogóle tego typu myśl, żeby razem z kanclerzem niemieckiego państwa stanąć i oddawać hołd poległym w Powstaniu Warszawskim?

- Muszę powiedzieć, że z bardzo mieszanymi uczuciami przyjąłem dziesięć lat temu, jeszcze dziesięć lat temu, decyzję ówczesnego prezydenta Rzeczypospolitej Lecha Wałęsy, aby jednak zaprosić prezydenta Niemiec na pięćdziesięciolecie. Profesor Roman Herzog zachował się w taki sposób, że powiedział w obecności wiceprezydenta Stanów Zjednoczonych, wybitnych polityków, w obecności kombatantów, a więc najbardziej zainteresowanych ludzi, że w imieniu narodu niemieckiego wyraża głęboki żal, wstyd i w imieniu Niemców przeprasza Polaków za Warszawę i za okupację. Nie mówił unikowo, nie mówił o jakiś tam siłach hitlerowskich, czy policji, mówił o Niemcach i o Polakach. To godne, mądre zachowanie, uczciwe, odważne polityczne zachowanie rozstrzygnęło we mnie na zawsze pewną dalszą drogę. Kilka miesięcy później ledwie w kwietniu 1995 roku, a więc dziesięć miesięcy później, jako minister rządu Rzeczypospolitej przemawiałem w Bundestagu i mówiłem do Niemców o wspólnej historii i wtedy też wyraziłem zrozumienie także i dla ich cierpień, ale mówiłem, że wszystko spowodowane było przez zbrodniczą politykę ich państwa, od której oni się kategorycznie odżegnali. Mnie się zdaje, że dobre uczynki owocują. Dobrym uczynkiem, godnym uczynkiem było odważne zachowanie prezydenta Niemiec profesora Romana Herzoga dziesięć lat temu na placu Krasińskich. Dzisiaj nie oczekujemy niczego już więcej od Niemców. Niechże podtrzymują to pojęcie, że była to straszliwa zbrodnia i krzywda historyczna. A jak się chce naprawiać zbrodnie i krzywdy, to postępuje się uczciwie, lojalnie, rzeczowo i niepodstępnie, nie ma się w zapleczu jakiś kombinacji, jakiś chęci rewindykacyjnych. Jeżeli to będzie jasno dla wszystkich w Polsce zrozumiałe, to będzie to dobrą podstawą do stabilizacji na wysokim poziomie stosunków między tymi dwoma historycznymi sąsiadami.

- Mówi pan: od Niemców już nic więcej właściwie nie oczekujemy, powiedzieli to, co powiedzieli. Ostatnio również kanclerz Rzeszy wyraźnie mówi o tych właśnie sprawach, jak roszczenia majątkowe, jak Centrum przeciwko Wypędzeniom - to jest dosyć jasna deklaracja. Ale czy nie oczekujemy czegoś więcej od Rosji? Czegoś więcej, niż zrobił Putin w styczniu 2002 roku, kładąc wiązankę kwiatów pod pomnikiem powstania?

- Ja bym na to odpowiedział tak: jako minister spraw zagranicznych Polski miałem bardzo dobre stosunki z rządem Federacji Rosyjskiej. Dobrze wspominam rozmowy z ówczesnym ministrem spraw zagranicznych, byłem trzy razy w Moskwie, on był u mnie w Warszawie, składał ze mną kwiaty pod symbolicznym pomnikiem katyńskim na Cmentarzu Wojskowym w Warszawie, a ja pod pomnikiem poległych młodych ludzi z Armii Czerwonej, którzy walczyli pod Warszawą z hitlerowcami - wszystko przebiegało bardzo dobrze. Ale nie należy zapominać, że w 1994 roku prezydent Polski zaprosił prezydenta Jelcyna, prezydent Jelcyn nie przyjechał i żadnego wysokiego przedstawiciela tu nie skierował, a była to szansa historyczna, dla nich (nie dla nas) powiedzieć: bracia, był Katyń, były zbrodnie, były zaniedbania, była polityka nie nasza, tylko poprzedniego systemu, którego myśmy nie wywołali, my jesteśmy Federacją Rosyjską. Tego zaniedbano, tego nie zrobiono. To nie jest nasz problem, to jest problem Federacji Rosyjskiej, bo nie my mamy tu do naprawiania coś, a tamta strona ma coś do naprawiania.

- I szkoda, że może chociaż przy okazji tej rocznicy do takiego naprawienia chyba jeszcze nie dojdzie. Dziękuję panu dzisiaj za to spotkanie.

Rozmawiał Maciej Zakrocki

„Tygodnik «Solidarność»” (Warszawa)

Nr 28 (824) / 9. 07. 2004 r.

W dniu 21 czerwca 2004 r. w Auli Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie odbyła się uroczystość wręczenia Nagród im. Grzegorza Jakubowskiego Kustosza Pamięci Narodowej przyznanych przez Instytut Pamięci Narodowej. Wśród wyróżnionych znalazł się Władysław Bartoszewski, którego kandydaturę zgłosiła Małopolska Solidarność.

Adam Gliksman: - Instytut Pamięci Narodowej przyznał panu profesorowi Nagrodę Kustosza Pamięci Narodowej, jakie znaczenie ma dla Pana ta nagroda?

Władysław Bartoszewski: - Przywiązuję ogromną wagę do mojej przeszłości niepodległościowej, AK-owskiej, do doświadczeń, jakie mi dały kryminały peerelu - wiedzy o ludziach i znajomości życia publicznego. Patrzę na swoje życie przez pryzmat wydarzeń, których byłem świadkiem i uczestnikiem. Kustosz przechowuje dokumenty i pamiątki muzealne, a świadek przechowuje przede wszystkim własne doświadczenia oraz to, czego dowiedział się od wielu, wielu ludzi, których spotkał i poznał na drogach swego długiego życia: w organizacjach niepodległościowych, w kryminałach niemieckich i komunistycznych oraz w Solidarności.

- Życie Pana jest odbiciem najnowszej historii Polski. Czy były w nim chwile zwątpienia, kiedy brakowało nadziei?

- Chwil zwątpienia w to, że przeżyję było bardzo wiele. Natomiast nigdy nie wątpiłem, że powstanie niepodległa Polska. Byłbym chełpliwym pyszałkiem, gdybym twierdził, że wiedziałem, kiedy to nastąpi. Byłem pewny, że trzeba robić wszystko, co do celu może prowadzić, a jaki będzie wynik i kiedy - zobaczymy. Walerian Łukasiński spędził 33 lata w Szlisselburgu za to, że zdradził cara. Ale przecież miał rację! Miał rację!

Skończyłem szkołę w 1939 r., rok po Papieżu. Nasze pokolenie uczono, czym jest wartość ofiary poświęcenia, walki o niepodległość, wierności ideałów, wierności słowu. To należało do wyposażenia przyzwoitych ludzi i nie ma w tym nic nadzwyczajnego.

- Jakie były najszczęśliwsze dni w życiu Pana Profesora?

- Pierwszym takim dniem euforii był wybuch Powstania Warszawskiego. Jako warszawiak przeżywałem ze wzruszeniem chwile, gdy padały niemieckie flagi, szyldy, gdy na ulicach pojawiły się biało-czerwone opaski, gdy z podziemia wychodziła polska administracja, gdy śpiewaliśmy "Jeszcze Polska nie zginęła", a Armia Krajowa przez dwa miesiące prowadziła walkę.

Po upadku powstania znalazłem się w Krakowie, do którego w styczniu 1945 r. wkroczyła Armia Czerwona. Miałem świadomość, że jest to początek nowego, nie wiadomo jak długiego rozdziału w historii Polski. Jedyne, czego wówczas byłem pewien, to tego, że ten rozdział nie przyniesie Polsce ani wolności, ani swobody, ani perspektyw, a jedynie nowe, potworne zagrożenie. Należałem do tych, którzy nie wierzyli, że wybuchnie za pół roku wojna przeciwko Sowietom, jak niektórzy się łudzili. Trzeba było jakoś z tym żyć. Ułatwiono mi dość szybko wybór, bo w 1946 r. zostałem zamknięty przez komunistów w więzieniu. W komunistycznym kryminale, jak w każdym zresztą, pozostaje jeden wybór: być człowiekiem czy być świnią, nie ma subtelnych innych odcieni. Podział był prosty: oni i my, kaci i ofiary. Trzeba się opowiedzieć. Każdy normalny człowiek, jeżeli nie jest schizofreniczny lub upodlony, staje po stronie ofiary, a nie po stronie katów. Byłem ofiarą, więc problemów z określeniem swego miejsca nie miałem.

Po wyjściu z więzienia, korzystając z odwilży, próbowałem pisać o AK, o walce o niepodległość, w dużej mierze na łamach krakowskiego Tygodnika Powszechnego, ale również w pismach naukowych, wydawałem książki.

Triumf sierpniowy w Gdańsku i utworzenie Związku popieranego przez miliony Polaków to następny - po Powstaniu Warszawskim - dzień wielkiej radości. Kolejny moment wiąże się również z Solidarnością i utworzeniem rządu, nie podyktowanego przez jedyną kierowniczą siłę narodu PZPR.

- Solidarność wniosła entuzjazm w życie Pana Profesora.

- Z ruchem Solidarność wiąże się bardzo ważny rozdział mojego życia i moich motywacji. Kiedy w roku 1980 toczyła się pierwsza walka o zorganizowanie podstaw NSZZ Solidarność byłem jednym z 64 sygnatariuszu listu do robotników w Stoczni, w związku z tym czułem się moralnie zaangażowany od pierwszej chwili w tworzenie Związku. Do Solidarności należałem w regionie środkowo-wschodnim, jako pracownik KUL-u. Choć byłem szeregowym członkiem Związku, to przewodniczący Lech Wałęsa powołał mnie do zorganizowania Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania. Pod koniec 1980 r. wspólnie z Jackiem Taylorem oraz Władysławem Siłą-Nowickim opracowaliśmy podstawy i statut tego Komitetu, tworzonego wkrótce w różnych częściach Polski. To jedna z wielu inicjatyw Solidarności wybiegających poza wąsko rozumiane interesy zawodowo-zakładowe, a podjętych w obronie idei humanitarnych, ludzkich i wolnościowych wszystkich Polaków. Jak tysiące innych w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. zostałem internowany i osadzony z dziesiątkami działaczy w ośrodku internowania w Jaworzu na Pojezierzu Drawskim. Wyszedłem stamtąd w końcu kwietnia 1982 r.

Później wyjechałem dobrowolnie na stypendium do Niemiec, reprezentowałem najpierw nieoficjalnie, a następnie po zwolnieniu Bronisława Geremka i Tadeusza Mazowieckiego półoficjalnie interesy Solidarności. W sprawach dotyczących Związku wypowiadałem się tam wielokrotnie w latach 1982-1990. Dzięki współpracy z Ambasadą Niemiec w Warszawie nawiązałem wiele kontaktów z wybitnymi politykami chrześcijańsko-demokratycznymi i związkowcami, i zawsze mówiłem głosem moich przyjaciół w kraju, którzy sami mówić nie mogli. Cały czas czułem z nimi więź.

W 1990 r. T. Mazowiecki zdecydował wykorzystać moje umiejętności i zostałem skierowany jako pierwszy ambasador nowej Rzeczypospolitej do Wiednia. W trakcie wykonywania tych obowiązków prezydent Lech Wałęsa, korzystając ze swoich uprawnień - możności imiennego wskazania ministra spraw wewnętrznych, spraw zagranicznych i obrony narodowej - powierzył mi sprawy zagraniczne.

- Jak Pan wspomina ten okres?

- Współpraca układała się bardzo harmonijnie do końca kadencji prezydenta Lecha Wałęsy. Zresztą nawet po jej zakończeniu nowy układ naciskał, abym został na stanowisku. Wówczas jednak powiedziałem, że zostaję z Wałęsą i w związku z tym 22 grudnia 1995 r., gdy Lech Wałęsa opuścił Pałac Prezydencki, ja pożegnałem się z ministerstwem. Tak skończył się ten rozdział mojego życia i przeszedłem na emeryturę.

- Polityczna emerytura nie trwała długo.

- Wkrótce zostałem wybrany przez 470 tysięcy warszawian senatorem Rzeczypospolitej Polskiej. Ten wynik bardzo mnie cieszył, bo świadczył o szacunku i zaufaniu moich rodaków i to z różnych ugrupowań - bo żadna partia takiego poparcia w jednym okręgu wyborczym nie miała. W trakcie reorganizacji rządu Jerzego Buzka, po pęknięciu koalicji rządowej, zostałem jako bezpartyjny, powołany na stanowisko ministra spraw wewnętrznych. Dzięki Wałęsie byłem ministrem w rządzie "czerwonym", dzięki Buzkowi w rządzie "czarnym", ale zawsze pozostałem bezpartyjny.

- W wystąpieniu podczas uroczystości powiedział Pan Profesor, że odbiera nagrodę w imieniu tych, który robili to samo, co Pan, ale nie dożyli tej chwili.

- Nagroda, którą dzisiaj wręczano jest wyróżnieniem dla kustoszów pamięci narodowej. Przy okazji trzeba spróbować odpowiedzieć na pytanie, co ta pamięć narodowa daje. Przypominam cytat, wyryty na drewnianej tablicy umieszczonej przy starym cmentarzu zakopiańskim. "Ojczyzna to ziemia i groby. Narody, tracąc pamięć, tracą życie." Te słowa powtarzał bardzo często kardynał Stefan Wyszyński, żarliwy patriota, wielki człowiek Kościoła. On widział zagrożenie płynące z braku pamięci i nie- czerpaniu z dobrych źródeł oraz z pięknych i wzniosłych tradycji. To przyświecało kardynałowi Wyszyńskiemu, takie są również intencje Instytutu Pamięci Narodowej: stymulować pamięć o walce, o postawie, o kategoriach etycznych, o wartościach, które reprezentujemy.

Uroczystość wręczenia nagród odbyła się w Krakowie. Chcę wrócić do innej uroczystości sprzed kilku dni, do pogrzebu pułkownika Kuklińskiego. Jak prywatna osoba, emeryt brałem również w niej udział, bo uważam, że nie można być zdania, w jakiejkolwiek sprawie, że prawda leży pośrodku. Nie był półbohaterem Jaruzelski, a półbohaterem Kukliński. Mógł być tylko jeden! Pozostawiam Czytelnikom tych słów do wyboru.

Rozmawiał Adam Gliksman